مراحل بروز خشم و عصبانیت

دلیل این که عصانیت به صورت یک عادت و بدون آگاهی انجام می‌شود آن است که مانند هر یادگیری دیگری از چهار مرحله عبور می‌کند. ما می‌دانیم که مرحله اول هر نوع عمل و مهارتی در زندگی (از گرفتن قاشق تا نواختن ویلون) شامل چهار مرحله است. مرحله نخست، بدون آگاهی، بدون توانایی است. این مرحله مانند آن است که شما تاکنون ویلون ندیده باشید و از مهارت نواختن آن آگاه نباشید. بنابراین نه میدانید نحوه نواختن ویلون چگونه است و نه می‌توانید ویلون بنوازید. مرحله دوم آگاهی بدون توانایی است.

در اینجا شما از وجود ویلون و نحوه نواختن آن آگاه می‌شوید اما قادر به استفاده از آن نیستید. زیرا با وجود آگاهی عملاً نواختن ویلون را شروع نکرده‌اید. در مرحله سوم شما نواختن ویلون را  می‌آموزید و حالا قادر به نواختن آن می‌شوید یعنی ضمن این که از نحوه نواختن ویولون آگاه هستند با تمرین یادگرفته اید آن را بنوازید. اما در مرحله چهارم وقتی کار با ویلون تکرار شد شما در بیشتر موارد بدون این که از نواختن خود آگاه باشید قادرید ساعتها ویلون بنوازید؛ این مرحله توانایی بدون آگاهی است که می‌دانیم انسان بسیاری از فعالیتهای روزمره (از بستن دکمه تا خشمگین شدن) را پس از مدتی به صورت خودکار و بدون آگاهی انجام می‌دهد؛ زیرا این فعالیتها به علت تکرار در عضلات ذخیره شده و به حافظه عضلانی مجهز می‌شوند. به بیان دیگر کار بدون آگاهی و به صورت خودکار انجام می‌شود. در مورد خشم نیز همین قانون حاکم است یعنی شما بعد از مدتی که خشم را به عصانیت تبدیل می‌کنید، به این رفتار عادت کرده و خشمگین شدن یا عصبانی شدن را بدون آگاهی و از روی عادت نشان می‌دهید. در این مرحله می‌توانید ادعا کنید که من بدون خواست خودم و به علت نداشتن کنترل بر خودم خشمگین شدم. اما نمی‌توانید خشمگین شدن را حق خود یا به بیان دیگر عصبانیت را رفتاری طبیعی بدانید و خود را راضی به انجام آن بکنید.

انسان حق دارد خشمگین شود اما هرگز حق ندارد خشم را به عصبانیت تبدیل کند . چون باید تصمیم بگیرد خشم را به عمل تبدیل کند . مسئولیت عصبانیت و نشان دادن واکنش های رفتاری همراه با خشم همیشه برعهده عامل آن است ، شما باید آماده پرداخت هرگونه هزینه برای بروز یا انفجار خشم خود باشید و بپذیرید که دیگران با شما مقابله به مثل کنند . هزینه عصانیت همیشه برعهده عامل آن است. به دلیل این که رفتار عصبانیت خطری را متوجه خود شخص یا دیگران می‌کند همه کسانی که به نشان دادن آن عادت کرده‌اند باید یادبگیرند با آرام کردن خود و اداره و مدیریت خشم از بروز عصبانیت جلوگیری کنند.

الف) حداقل پنج تا از علايم زير همزمان در یک دوره ی دو هفته ای وجود داشته باشد و نشانه ی تغييری در كاركرد قبلي باشد ؛ حداقل يكي از علايم يا خلق افسرده باشد ، يا بی علاقگي و بی لذتی .

* نكته : علايمی را كه به وضوح از بيماری طبی عمومی ناشی شده است و نيز هذيانها و توهمیهاي ناهماهنگ با خلق را منظور نكنيد.

۱٫ خلق افسرده در اكثر اوقات روز و تقريباً همه روزها ، چه طبق گزارش خود بيمار از احساس ذهنيش ( مثلاً احساس كند غمگين است، يا احساس پوچي كند)، چه طبق مشاهده ي ديگران (مثلاً بگويند گريان به نظر مي رسد) .  نكته : در اطفال و نوجوانان مي تواند به صورت خلق تحريك پذير ( irritable ) باشد .
۲٫ کاهش واضح علاقه‌مندی یا لذت بردن از همه یا تقریباً همه ي فعاليت ها، اكثر اوقات روز و تقريبا همه روزها ( چه طبق گزارش خود بيمار از احساس ذهنيش ، چه بنا بر مشاهدات ديگران).
۳٫ كاهش چشمگير وزن بدون اجراي برنامه (رژيم) خاصي براي لاغري، يا افزايش وزن(مثلاً تغيير وزن بدن بيش از پنج درصد در عرض يك ماه)، يا كاهش يا افزايش اشتها تقريباً همه ي روزها. نكته: در كودكان نرسيدن به وزن قابل انتظار را بايد در نظر گرفت.
۴٫ كم خوابي يا پر خوابي به طور تقريباً هر روزه.
۵٫ سرآسيمگي يا كندي رواني-حركتي در تقريبا همه روزها ( براي ديگران مشهود باشد،نه اينكه فقط خود بيمار احساس ذهني بي قراري يا كند شدن را گزارش كند).
۶٫ احساس خستگي يا از دست دادن انرژي تقريبا همه روزها.
۷٫ احساس بي ارزشي يا احساس گناه مفرط يا نا متناسب( كه حتي ممكن است هذياني باشد) تقريبا هر روز ( صرف ملامت نفس يا احساس گناه به خاطر بيمار بودن كافي نيست).
۸٫ كاهش قدرت تفكر يا تمركز ، يا احساس بلاتصميمي، تقريباً هر روز ( چه طبق گزارش بيمار از احساس ذهني خود،چه بنا بر مشاهده ديگران).
۹٫ افكار عود كننده درباره مرگ( نه فقط ترس از مردن)، فكر مكرر خودكشي بدون هيچ نقشه خاصي،اقدام به خودكشي، يا داشتن نقشه اي معين براي انجام خودكشي.
ب) علايم مذكور واجد ملاك هاي دوره مشترك نباشد.
پ) علايم از نظر باليني رنج و عذاب چشمگيري براي بيمار ايجاد كرده باشد و يا كاركردهاي او را در حوزه هاي اجتماعي، شغلي،يا ساير حوزه هاي مهم زندگي مختل كرده باشد.
ت) علايم ربطي به اثرات جسمي مستقيم يك ماده( مثلاً ماده اي كه مورد سوء مصرف قرار مي گيرد، يا دارو) يا يك بيماري طبي عمومي ( مثل كمكاري تيروييد) نداشته باشد.
ث) داغديدگي، توجيه بهتري براي علايم نباشد، يعني به دنبال از دست رفتن فرد محبوب، علايم بيش از دو ماه طول كشيده باشد، يا مختل شدن واضح كاركردها، اشتغال ذهني شديد با احساس بي ارزشي، فكر خودكشي ، علايم روانپريشي، يا كندي رواني- حركتي به شكل مشخص وجود داشته باشد.